[سوره الفاتحه (1): آیه 3]
اَلرَّحْمٰنِ اَلرَّحِیمِ (3)
ترجمه:
3-خداوندی که بخشنده و بخشایشگر است(و رحمت عام و خاصش همه را رسیده).
تفسیر:
معنی"رحمن"و"رحیم"و گسترش مفهوم آنها و همچنین تفاوت میان این دو کلمه را در تفسیر "بسم اللّٰه" مشروحا خواندیم،و نیازی به تکرار نیست.
نکته ای که در اینجا باید اضافه کنیم این است که این دو صفت که از مهم ترین اوصاف الهی است در نمازهای روزانه ما حد اقل 30 بار تکرار می شوند (دو مرتبه در سوره حمد و یک مرتبه در سوره ای بعد از آن می خوانیم)و به این ترتیب 60 مرتبه خدا را به صفت رحمتش می ستائیم.
این در حقیقت درسی است برای همه انسانها که خود را در زندگی بیش از هر چیز به این اخلاق الهی متخلق کنند،بعلاوه اشاره ای است به این واقعیت که اگر ما خود را عبد و بنده خدا می دانیم مبادا رفتار مالکان بی رحم نسبت به بردگانشان در نظرها تداعی شود.
در تاریخ بردگی می خوانیم:
"صاحبان آنها با قساوت و بی رحمی عجیبی با آنها رفتار می کردند،چنان که می گویند اگر بنده ای در انجام خدمات اندک قصوری می ورزید مجازات های
سخت می دید:شلاق می خورد،او را به زنجیر می کشیدند،به آسیابش می بستند به حفر معادن می گماشتند،در زیر زمینها و سیاه چال های هولناک حبس می کردند و اگر گناهش بزرگتر بود به دارش می آویختند"! 1.
در جای دیگر می خوانیم:"غلامان محکوم را در قفس درندگان می انداختند و اگر جان سالم به در می بردند درنده دیگری را داخل قفس او می کردند".
این بود نمونه ای از رفتار مالکان با بردگان خویش،اما خداوند جهان در قرآن کرارا تذکر می دهد که اگر بندگانم بر خلاف دستورم عمل کردند و پشیمان شدند می بخشم،می آمرزم،رحیم و مهربانم آنجا که می فرماید: قُلْ یٰا عِبٰادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلیٰ أَنْفُسِهِمْ لاٰ تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللّٰهِ إِنَّ اللّٰهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً 2"ای کسانی که از حریم بندگی سرباز زده اید از رحمت خدا مایوس نشوید،خداوند همه گناهان را می آمرزد"(توبه کنید و از دریای بی پایان رحمت خدا بهره مند شوید).
بنا بر این آوردن"رحمان و رحیم"بعد از "رَبِّ الْعٰالَمِینَ" اشاره به این نکته است که ما در عین قدرت نسبت به بندگان خویش،با مهربانی و لطف رفتار می کنیم این بنده نوازی و لطف خدا،بندگان را شیفته او می سازد:که با یک دنیا علاقه بگویند "اَلرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ" .
اینجا است که انسان متوجه می شود چقدر فاصله است بین رفتار خداوند بزرگ با بندگان خویش،و روش مالکان با زیردستان خود،مخصوصا در عصر شوم،بردگی.
منبع:تفسیرنمونه:آیت الله مکارم شیرازی:جلد1:ص36و37
تقدیم به ساحت مقدس پیامبر اکرم(ص)
